چگونگی جمع آوری گرده توسط زنبور عسل

پس از شناسایی منابع گرده ، زنبور کارگر گرده آور روی پرچم گل مورد نظرش می نشیند و با کمک آرواره ها و پا های جلو، دانه های گرده را یکی یکی از بساک پرچم گل خارج می کند و آن ها را زیر بدن خود می برد و با مقداری عسل به صورت توده به هم می چسباند و در اندامی به نام سبد گرده ( pollen basket ) بسته بندی می کند . زنبور کارگر دو سبد گرده در دو طرف پا های عقب خود دارد که در عمل گرده آوری ،آن ها را با بارهای گرده پر می کند و در مراجعت به کندو با خود حمل می کند .
در کندو ، زنبور های حامل گرده ، برخی به آرامی روی شان های راه می روند و برخی با رقص مخصوص ، محل و منبع گرده و میزان فراوانی گرده را به دیگران اطلاع می دهند .
آن هایی که تلاش می کنند با رقص خاص نشانی محل فراوانی گرده را به دیگران دهند، زنبور های کاوشگری هستند که در پرواز شناسایی موفق به یافتن محل مناسبی شده اند . اما آن هایی که به آرامی روی شان ها راه می روند، به دنبال حجره ی مناسبی برای تخلیه بارهای گرده ی خود می گردند، زنبورهای کارگر گرده آوری هستندکه بار گرده ی خود را از محل قبلی جمع آوری کرده اند و چنان چه آن محل دیگر ارزش گرده آوری نداشته باشد ، در پروازهای بعدی به دنبال نشانی زنبوران گرده آور کاوشگر خواهند رفت .
زنبورهای گرده آور معمولا بارهای گرده ی خود را در حجره های اطراف حجره های پرورش نوزادان تخلیه می کنند تا در هنگام تغذیه نوزادان مسن با گرده ، دسترسی به آن آسان باشد.
هر زنبور کارگر حامل گرده ، پس از تخلیه ی بارهای گرده خود به داخل یک حجره ، دانه های گرده چسبیده به پاها و بدن خود را نیز با عملی شبیه برس زدن (brushing) تمیز می کند.این دانه ها را با مقداری شهد به صورت توده ای در می آورد که به آن ساچمه گرده (pollen pellet) گویند. سپس ساچمه ی گرده نیز درون حجره گرده ذخیره می شود.
کارگران گرده آور بارهای خود را درون حجره های خاص گرده تخلیه کرده و برای جمع آوری گرده ی بیشتر به سرعت از کندو خارج می شوند. چون گرده ها شکل کروی دارند، وقتی درون حجره ها قرار می گیرند ، بین آن ها فضا های خالی به وجود می آید که اگر به همین شکل رها شوند، اولا هر حجره با تعداد کمتری گرده پر می شود و به حجرات بسیار بیشتری نیاز است; ثانیا هوای موجود در فضاهای بین گرده ای موجب فساد سریع گرده می شود.

بنابراین کارگران درون کندو دو عمل روی بارهای گرده تخلیه شده انجام می دهند :
پس از یک یا چند نوبت تخلیه گرده ، به کمک آرواره و سر خود بارهای گرده ریخته شده درون هر حجره را می کوبند تا هم هوای موجود در فضاهای بین گرده ای را خارج کنند و هم این که گرده به صورت متراکم تر ذخیره کنند تا به حجره های کم تری نیاز باشد .
پس از عملیات کوبش و پرسازی حجره های گرده تا دو سوم طول حجره ، یک سوم فضای باقی مانده حجره گرده را با لایه ضخیمی از عسل می پوشانند. ریختن عسل روی گرده نیز دو خاصیت دارد اول آن که به علت نفوذ عسل به فضاهای خالی بین گرده ای ، تمام این فضا ها که در اثر این کوبش کاهش یافته بودند ، کاملا از هوا عاری می شود. دوم آن که به علت پوشیدن سطح گرده از عسل ، تماس گرده های ذخیره شده در هر حجره با هوا به طور کامل قطع می شود. به این علت کوبیدن گرده ها و پوشاندن آن ها با عسل باعث ممانعت از فاسد شدن گرده های ذخیره شده محسوب می شود .
در حالی که سطح حجره های ذخیره گرده با عسل پوشانده می شود ، دسته ای از کارگران که غدد موم ساز آن ها فعال شده است ، با ترشح موم سطح حجره های ذخیره عسل رسیده (تغلیظ شده ) را با لایه نازکی از موم می پوشانند.
یک سوال علمی این است که اگر کارگران درون کندو هم حجرات ذخیره عسل وهم حجرات ذخیره گرده را با لایه مومی بپوشانند، چه اتفاقی می افتد؟ در منابع علمی زنبورداری چنین بیان شده است که زنبورعسل حجرات ذخیره گرده و عسل را به این علت با دو ماده متفاوت (موم و عسل ) می پوشاند که در هنگام نیاز به مصرف ، بتواند به راحتی آن ها را از یکدیگر تشخیص دهد.
اما به نظر مولف ، جواب سوال فوق به صورتی که بیان شد ، کاملا اشتباه است؛ زیرا زنبورعسل به کمک اعصاب بویایی و لامسه ای که در شاخک هایش مستقرند، قادر است با عمل بوییدن و لمس حجره ها به محتوا و دیگر مشخصات فیزیکی و شیمیایی آن ها پی ببرد.
این توانایی زنبورعسل دست کم در خصوص تمامی اشیا و موادی که به طور معمول با آن ها سروکار دارد؛ مثل ، تمامی اشیاء و مواد درون کندو و گل ها به اثبات رسید.اگر همین مبحث ، و به طور دقیق ۴ پاراگراف قبل با دقت خوانده باشید ، باید جواب صحیح سوال فوق را بدانید . علی ایحال ، جواب صحیح به این شرح است : چنان چه زنبوران کارگر به جای این که حجره های پر از گرده را با عسل بپوشانند ، آن ها را نیز با یک لایه مومی بپوشانند، آن مقدار هوایی که علی رغم کوبیدن ، بین دانه های گرده باقی می ماند ، خارج نخواهد شد و قطعا موجب فساد سریع گرده خواهد شد.
اما وقتی زنبورهای کارگر حجره های پر از گرده را پس از کوبش کافی با عسل می پوشانند ، عسل علاوه بر پوشاندن سطح حجره های گرده ، تا ته این حجره ها نفوذ می کند و کل هوای باقی ماند بین گرده ها را از حجره خارج می کند . بنابراین نه هوایی در لابه لای دانه های گرده وجود دارد و نه دانه های گرده در سطح حجره های پر از گرده با هوا تماس خواهند داشت . از طرف دیگر ، با نفوذ عسل به عمیق ترین نقطه حجرات گرده وبالطبع آغشته بودن دانه های گرده به عسل ، تا زمان مصرف از فاسد شدن در امان خواهد ماند زیرا عسل به علت داشتن فشار اسمزی بسیار بالا و دارا بودن مواد ضد باکتری ، اجازه رشد و تکثیر به میکروارگانیسم ها نمی دهد .
اما باید به خاطر داشت که عمل حفاظتی عسل از گرده شبیه پاستوریزه کردن دانه های گرده است ، نه استریلیزه کردن آن .به عبارت دیگر ، حفاظت گرده از فساد توسط عسل دایمی نبوده  و تامدت معمولی ذخیره گرده (چند ماه )مطمئن است و یعد از آن امکان فساد گرده های ذخیره شده وجود دارد.البته معمولاچنین اتفاقی نمی افتد ، زیرا قبل از انقضای تاریخ مصرف گرده های ذخیره شده ، به مصرف تغذیه جمعیت مستقر در کندو خواهد رسید . بنابراین ریختن عسل روی حجرات ذخیره گرده توسط کارگران ،برای کنسرو کردن گرده های درون حجرات انجام می شود ، نه برای ایجاد نشانه ای که زنبورها بتوانند حجرات حاوی عسل و گرده را از هم تشخیص دهند.

 منبع :کتاب راهنمای پرورش زنبورعسل مولف و ویراستار دکتر مسعود هاشمی